مقام عزّت و جلال انسانی(1)

چرخ نهم: فلک الافلاک، که محیط بر عالم جسمانى است و آن را فلک اعظم و فلک اطلس و فلک اعلى نیز گویند و آن گرداننده فلک‏هاى تحت خود باشد. در اصطلاح صوفیه عرش بارى تعالى است.

طاق و طُرم: طاق و ترنب. و طاق طارم کنایت از فرّ و شکوه و جاه و جلال.

خلق: آفریده، موجودات. عالم خلق عالم جسمانى است و آن را عالم ناسوت هم گویند.

امر: عالم امر عالم مجردات است که به امر تکوینى الهى به یک بار از عدم به وجود آمده است. «أَلا لَهُ اَلْخَلْقُ وَ اَلْأَمْرُ.»[1]

خَدوک: آزردگى، رنج، پریشانى.

من: منظور مولانا خود اوست یا ولى الهى را که مظهر تجلّى انوار حق است.

عِزّ: بزرگى که خداوند به ولىّ خود عطا کرده و او را روشنى بخش این عالم ساخته.

بُرج قیرگون: چنان که مى‏دانیم آفتاب دوازده برج را در هر ماه مى‏پیماید و هر روز از درجتى از آن برج طلوع مى‏کند. برجها تاریک است و روشنى آنها از پرتو درخشش خورشید است.

آفتاب ما: کنایت از آن که نور حضرت حق بر وى تافته.

ز مَشرِقها برون: چنان که فرمود «لا شَرْقِیَّةٍ وَ لا غَرْبِیَّةٍ»[2] مشرق او را از تجلّى وى بر مخلوقات مى‏توان دریافت.

 ( 1105) این معانى از چرخ نهم سرچشمه گرفته و بدون دبدبه و شوکت صورى داراى دبدبه و شوکت است‏. ( 1106) دبدبه و شوکت خلق عاریه است ولى دبدبه و شوکت امر خداوندى قرین ذات او است‏. ( 1107) مردم براى بدست آوردن شوکت و جلال خوارى مى‏کشند و بامید عزت با ذلت سر خوشند. ( 1108) و بامید عزت و شوکت ده روزه دنیا بر اثر ناملایمات طبیعت پریشان شده و از غم زمانه گردنشان چون دوک پیره زنان باریک شده است‏. ( 1109) آرى آنها همواره مغموم و پریشانند چون باین جا که من هستم و در این دیار عزت که چون آفتاب روشن هستم نمى‏آیند. ( 1110) مشرق آفتاب این جهان برج تاریک و قیر گون جهان است ولى آفتاب ما از مشرقها بیرون است‏.

شکوه و جلال واقعی و حقیقی انسان، به چرخ نهم و از عالم لامکان است. اگر چه در این دنیا، طاق و طرم معنوی، شکوه و جلالی ندارد، اما باید دانست که شکوه و جلال عالم امر، ذاتی، اصلی و از پیش‌گاه حق است و نیازی به عوامل این جهانی ندارد. طاق و طرم این دنیا موقتی و عاریتی است و عزت دنیایی، درحقیقت خواری است. مردم دنیا برای به‌دست آوردن شکوه و جلال، به ذلت و خواری تن می‌دهند و به امید آن‌که به عزت رسند، خود را در ذلت، سعادتمند احساس می‌کنند. برای شکوه و جلال زود گذر دنیوی که آکنده از تشویش و پریشانی روحی است، خود را مانند دوک نخ‌ریسی، لاغر و باریک می‌کنند؛ کنایه از بدحالی روحی انسان‌های آزمند و وابسته به این جهان مادی‌است. مولانا از زبان هرکسی که به شکوه و عزت الهی نائل آمده است، می‌گوید: دل‌بستگان به شکوه و جلال دنیا، چرا به عالم ما نمی‌آیند تا مانند ما از عزّت حق، چون آفتاب، روشن باشند. خورشید دنیا از تاریکی بیرون می‌آید، اما آفتاب ما (نورحق) هرگز مشرق و مغرب ندارد؛ همه‌جا می‌تابد و همیشه می‌تابد.